Wszystkich zainteresowanych remontem konserwatorskim dróg fortecznych zachęcamy do zaznajomienia się z opracowaniem dr inż. arch. Krzysztofa Wielgusa (PK) dotyczącym drogi fortecznej na Fort III Łuczyce Twierdzy Przemyśl.
Przebieg drogi fortecznej prowadzącej na Fort III Łuczyce.
Warunki wykonania remontu konserwatorskiego drogi dojazdowej do Fortu III "Łuczyce" w Twierdzy Przemyśl - Pomnika Historii Rzeczpospolitej Polskiej:
Droga dojazdowa jest zabytkowym dziełem inżynierii drogowej i fortyfikacyjnej. Powstała w obecnej formie, jako świadomie ukształtowana, znakomicie wpisana w krajobraz i warunki geotechniczne budowla inżynierska ok. 1913 roku, zapewniając dojazd podczas budowy a następnie eksploatacji fortu "Łuczyce".
Jej górski odcinek pokonuje wysokość ok. 60 m wysokości względnej na długości ok. 750 m. Orientacyjne nachylenie średnie drogi to około 7%, dostosowane do ruchu zaprzęgów konnych. Droga posiada niewielkie spadki i bardzo ostre łuki; zastosowano na niej charakterystyczne mijalnie. Droga ma ściany oporowe i systemy odwodnień oraz system maskowania zielenią. Dawniej droga posiadała podbudowę tłuczniową, konstrukcja nośna zaparta była na silnych, rozchylonych ku górze obrzeżach kamiennych i zaklinowana drobnym klińcem. Był to typowy przekrój austriackich dróg fortecznych, zbliżony do systemu McAdama. Podbudowa wykonywana była często z kamieni nie wysypywanych, lecz dobieranych i układanych ręcznie w celu uzyskania dwustronnego spadku. Było to rozwiązanie zbliżone do przekroju systemu Tressagueta.
Nawierzchnia drogi jest obecnie silnie zniszczona, profil nie jest zachowany praktycznie w żadnym miejscu. Zatkanie przepustów i skierowanie wody opadowej w światło drogi spowodowało powstanie rynien erozyjnych, pogłębionych przez koleiny samochodów.
Jako najważniejsze wskazuje się ustabilizowanie, odwodnienie, odbudowanie warstwy nośnej i nawierzchni, wyregulowanie zieleni i doprowadzenie jej jako użytkowej drogi dojazdowej dla ruchu pojazdów obsługi fortu, pojazdów z osobami niepełnosprawnymi, a także rowerzystów. Dojazd autokarów i busów nie powinien być brany pod uwagę, natomiast wjazd pojazdu uprzywilejowanego, ratowniczego, w tym lekkiego wozu bojowego straży pożarnej musi być zaprojektowany.
W rozwiązaniach technicznych wskazuje się na przykład odtworzonej serpentyny fortecznej w Krakowie, prowadzącej na dawny Fort 33 "Krakus" na Podgórskich Krzemionkach.
Przebudowa i odwodnienia
Rozkładanie podbudowy
Formowanie dwuspadkowego profilu
Obrzeże - oparcie profilu
Efekt finalny
Z uwagi na ważność zagadnienia i możliwość wykorzystania wskazówek w innych podobnych obiektach, publikujemy zalecenia konserwatorskie opracowane przez dr K. Wielgusa.
Przedstawiają się one jak poniżej:
1. Wykonać odkrywki i przekroje poprzeczne drogi co najmniej w kilku miejscach, w tym w miejscu występowania muru oporowego. Przekroje powinny zostać precyzyjnie udokumetowane, przede wszystkim pod kątem warstw nośnych. Przekroje dokonywać w obecności archeologa.
2. Wykonać ekspertyzę geotechniczną oraz konstrukcyjną murów oporowych oraz podtrzymywanych przez nie masywów ziemnych
3. Wykonać precyzyjne rozpoznanie hydrologiczne kierunków i sposobów odprowadzania wody (przepustów, rowów wzdłużnych, studni i studni chłonnych itd).
4. Wykonać inwentaryzację zieleni, w szczególności starszych drzew z nasadzeń elitarnych (pierwotnych) oraz starszej sukcesji - w pasie drogi.
5. Opracować projekt odzyskania profili podłużnych i poprzecznych drogi oraz odtworzenia odprowadzenia wody.
6. Rozpoznać zakres koniecznych uzupełnień warstwy nośnej oraz kamieni obrzeży. Wykonać uzupełnienia lub miejscową rekonstrukcję warstwy nośnej - wg obliczeń skorygować nośność drogi i grubość warstwy nośnej. Stosować kamień pozwalający na dobre klinowanie.
7. Odtworzyć nawierzchnie, pamiętając o silnym zagęszczeniu warstwy zewnętrznej i starannym, nawet nieco przewymiarowanym zachowaniu spadków DWUSTRONNYCH - daszkowych lub łukowych ("koci grzbiet"). Ok. 5%. Szerokość preferowana zgodna z klasą 3 dróg austriackich - 3,2 m (3,5 m), z zastosowaniem poszerzeń (mijalni) - do 4,2 m jednostronnie. Ilość podwójnych mijalni - 3 na długości całej drogi. Długość zatoki - 6 m
8. Starannie odtworzyć system odwodnień. Pamiętać należy, iż bezwzględnie należy zachować zasadę przegłębienia dna rowów odwadniających minimum o 5 cm w stosunku do poziomu dolnego warstwy nośnej.
9. Projekt gospodarki zielenią wykonać w oparciu o inwentaryzację.
10. Zachować i odrestaurować elementy wyposażenie drogowego - o ile są zachowane - słupki rejonu fortecznego, studzienki, wpusty itd.
11. W tablicy edukacyjnej ująć historię i praktykę drogownictwa fortecznego.
Fot. dr inż. arch. Krzysztof Wielgus